Bir insanın hiç yaşamadığı bir anı ya da zaman dilimini hatırlıyor olması tıp alanında sahte anı olarak bilinmektedir. Bu durum günlük yaşantıda birçok insanın sıklıkla karşılaşabildiği bir durum olmakla birlikte bunu yaşan insanlar bu durumun varlığını kanıtlayabilecek herhangi bir bulguya da ulaşamamaktadır. Çünkü yaşandığına inanılan ve hatırlanan bu durum gerçekte yoktur veya hiç yaşanmamıştır. “Hatırlıyorum, bu şekilde olmuştu!” dediğiniz bir durumda çevrenizdeki insanların söylediğiniz konuda tereddütte düştükleri ya da onlarında “evet o şekilde olmuştu” diye destekledikleri ama aslında gerçekte öyle bir durumun olmadığı ve bununla ilgili bir kanıtın da bulunamadığı durumlar hemen hemen her insanın başına gelmektedir. Sahte anı olarak anılan bu durumun toplumsal olarak ya da büyük kitleler tarafından yaşanmasına ise mandela etkisi denilmektedir.
Bir insanın hiç yaşamadığı bir anı ya da zaman dilimini hatırlıyor olması tıp alanında sahte anı olarak bilinmektedir. Bu durum günlük yaşantıda birçok insanın sıklıkla karşılaşabildiği bir durum olmakla birlikte bunu yaşan insanlar bu durumun varlığını kanıtlayabilecek herhangi bir bulguya da ulaşamamaktadır. Çünkü yaşandığına inanılan ve hatırlanan bu durum gerçekte yoktur veya hiç yaşanmamıştır. “Hatırlıyorum, bu şekilde olmuştu!” dediğiniz bir durumda çevrenizdeki insanların söylediğiniz konuda tereddütte düştükleri ya da onlarında “evet o şekilde olmuştu” diye destekledikleri ama aslında gerçekte öyle bir durumun olmadığı ve bununla ilgili bir kanıtın da bulunamadığı durumlar hemen hemen her insanın başına gelmektedir. Sahte anı olarak anılan bu durumun toplumsal olarak ya da büyük kitleler tarafından yaşanmasına ise mandela etkisi denilmektedir. Mandela etkisi dejavu durumu ile de karıştırılmamalıdır. Dejavu durumunda “Ben bunu daha önce yaşamıştım” şeklinde gelişen etki sadece bireyin kendisinde oluşmaktadır. Bunun yanında mandela etkisi birtakım sebeplere bağlı olarak yaşanan bir yanılsama durumu olarak karışımıza çıkmaktadır. Bu sebepler kimi zaman bir bilginin yanlış bir şekilde aktarılması sonucu çıkabilmekte iken kimi zaman sosyal medya ya da medya aracılığı ile de manipülasyon olarak yapılabilmektedir. Mandela etkisi aynı zamanda dünya çapında en büyük trollenme durumu olarak ta dikkat çekmektedir. Mandela etkisi uzun yıllar insanlığın yaşamış olduğu bir durum olsa da ilk olarak 2009 yılında Fione Broome tarafından Nelson Mandela’nın ölümü hakkında hatırladıklarını bir web sitesinde yayımlamasıyla ortaya çıkmıştır. Fione Broome, Nelson Mandela’nın ölümü hakkında konuştuğu bir konferansta ölümüyle ilgili haberleri ve dul eşinin konuşmalarını hatırladığından bahsettiğinde aslında herkesin olayı bu şekilde hatırladığını fark etmiştir. Bu kadar büyük bir topluluğun aslında yaşanmamış bir olayı bu kadar net hatırlıyor olmalarına oldukça şaşırmış ve bu konu üzerinde araştırma yapmak için bir web sitesi üzerinden çalışmalarını yürütmeye başlamıştır.
Mandela Etkisi İsmi Nereden Gelmektedir?
Dünya genelinde geniş bir topluluk tarafından bir bilginin olduğunun dışında ve tamamen yanlış olarak hatırlanması mandela etkisi olarak tanımlanmıştır. Peki bu etki ismini nereden almıştır? Mandela etkisi çoğu insanın tahmin edebileceği gibi ismini Güney Afrika Cumhuriyeti'nin ilk siyahi devlet başkanı olan Nelson Mandela’dan almaktadır. Dünya çapında geniş bir çoğunluk tarafından 1980’li yıllarda hapishanede öldüğü hatırlanan ancak gerçekte 2013 yılında hayata veda eden Nelson Mandela, hapishanede geçen zamanından çok sonra 1994 yılında ilk defa tüm halkın katıldığı seçimlerde devlet başkanı olarak seçilmiştir. Buna rağmen dünya üzerinden birçok insan tarafından 1980’li yıllarda hapishanede öldüğü şeklinde hatırlanan Nelson Mandela’nın 2013 yılında gelen ölüm haberi ile insanlara “Bu adam 80’lerde ölmemiş miydi zaten?” sorusunu sordurmuştur. Mandela etkisi tanımlaması ise ismini bu olaydan almaktadır.
Mandela Etkisinin Ortaya Çıkışı ve Sebepleri
Mandela etkisinin ortaya çıkmasına neden olan birçok toplumsal durum söz konusudur. Bu durumların başında ise büyük bir grubun bir bilgiyi ya da olayı olduğundan farklı olarak yanlış aktarmasından kaynaklanmaktadır. Günümüzde medya üzerinden yapılan manipülasyonlar mandela etkisinin oluşmasına sebebiyet vermektedir. Özellikle sosyal medya ortamının çok yaygın olarak kullanılmaya başlanması ve en ufak haber niteliği taşıyan bilgilerin bile oldukça hızlı bir şekilde yayılması mandela etkisinin oluşmasında önemli bir yer tutmaktadır. Hatta sosyal medya üzerinden öyle durumlar yaşanmakta ki gerçek olmayan bir bilginin hızla yayılması ve bu yayılma hızına yetişilememesi, doğru bilginin anlatılma veya izahının yapılması gibi bir ortamın oluşmamamı nedeniyle sosyal olarak tepki gören ve tabiri caizse sosyal ortamda linç edilen birçok kişi mevcuttur. Tüm bunlara medya üzerinden rant ve tiraj amaçlı üretilen içerikler de katkı sağlamaktadır. Toplumsal olarak yanlış hatırlanan durumlar da geçmişten ders alınması gereken hususlarda ya da seçim yapılması gereken durumlarda olumsuz etkilere neden olmaktadır. İnsanlara gerçek olmayan bir bilginin öğretilmesinden ve duyurulmasından bir süre sonra asıl gerçek söylendiğinde o insanların gerçek olmayan bilgiye sahip çıkmaları ve gerçek olan bilgiye karşı çıkmaları oldukça olağan bir durumdur. Yani mandela etkisi büyük bir grup insanın bir durumu olduğundan farklı olarak ve bambaşka şekilde hatırladığı olağanüstü bir etkidir. Bir kişi çarpıtılmış anılarının doğru anılar olduğuna inandığı anda mandela etkisi ortaya çıkmaktadır. Farklı şekilde olan veya hiç yaşanmamış olayları net hatırlama durumudur şeklinde tanımlanması da mümkündür. Mandela etkisi esasında bünyesinde yalan ya da aldatma barındırmamaktadır. Bunun yerine net ama yanlış olan anılardan oluşmaktadır. Günümüzde paralel evren ve insan hafızasının yanılabilirliği açısından mandela etkisi hala tartışılmaya devam etmektedir. Ancak her ne kadar tartışılsa da mandela etkisinin varlığı toplumsal hafızanın sahte anı oluşturması büyüleyici bir gerçek olarak karşımızda durmaktadır. Bu durumu “kolektif sahte anılar” olarak adlandıranlarda vardır. Mandela etkisi ile ilgili çok sağlam olmamakla birlikte birtakım komplo teorileri de son zamanlarda gündeme gelmektedir. Bunların başında uzaylılar ve zaman yolculuğu bulunmaktadır. Uzaylılar ile ilgili teori, uzaylıların dünyamıza gelip bilinen şeylerin değiştirildiği ve diğer insanların farklı şekilde bilmelerini sağlamalarına yöneliktir. Zaman yolculuğu teorisi ise birinin zaman yolculuğunu bulduğu ve geçmişe giderek bazı bilgileri değiştirdiği yönündedir. Bunlara ek olarak bir de paralel evren çakışması teorisi mevcuttur. Bu teoriye göre ise en az iki paralel evren bulunduğu, insanın her iki evrende de var olduğu, bir evrende olan tüm detayların diğer evrende de olduğu ve bu iki evrenin çakıştığı noktada da bazı detayların değiştiği yönünde bir inanış vardır. Bunun yanında mandela etkisi tam anlamıyla bilimsel olarak açıklanamasa da insanların bilinçaltlarının işe yaramayan bilgileri sakladığı ve belirli bir süre sonra sahte anı olarak onu ortaya çıkardığıdır. Ancak bu durumun toplumsal olarak yanlış hatırlanması yani bilinçaltı yanılsamasının toplu ve geniş kitleler tarafından yaşanıyor olması hala açıklanamayan bir gerçeklik olarak ortada durmaktadır.
Dünya Genelinde Mandela Etkisine Dair Örnekler
Dünya genelinde mandela etkisi açısından en bilineni bu etkiye ismini veren olaydır. Birçok insan hala Nelson Mandela’nın 2013 yılında değil 1980’li yıllarda öldüğüne inanmaktadır. Bu konuda kanıt olmamasına rağmen 80’li yıllardaki cenaze törenine dair net olarak hatırladıkları durumlar olduğunu söyleyen aktivistler de mevcuttur. Bir diğer örnek ise ünlü çizgi film karakteri Mickey Mouse’un pantolon askısının olup olmadığıdır. Birçok insan tarafından pantolon askısının olduğu bilinse ya da hatırlansa da gerçek olan pantolonunun askısı olmadığıdır. Bunun yanında monopoly oyununun simgesi olan bay tekel silindir şapkası ve gözlüğü ile hatırlanmaktadır ancak gerçek olan oyunun simgesinde yer alan karakterin gözlüğünün olmamasıdır. 1990’lı yılların popüler çizgi filmi olan Pokemon’un meşhur karakteri Pikachu’nun kuyruğunda yer aldığı bilinen siyah detayların gerçekte olmaması da mandela etkisinin görüldüğü meşhur durumlardan biridir. Ünlü aktör Leonardo Di Caprio’nun “Titanic” ve “What’s Eating Gilbert Grape” filmleriyle Oscar ödülü aldığı birçok insan tarafından sanılsada aktör ilk oscar ödülünü 2016 yılında “The Revenant” filme ile kazanmıştır. Ünlü aktör hakkındaki bu durum da mandela etkisine örnek teşkil etmektedir. Tabi Ay’a ilk ayak basan insan olan Neil Amstrong 2012 yılında hayatını kaybetmiş olsa da birçok insanın tarihe geçen bu insanın ölüm tarihi çoğu insan tarafından hatırlanmamaktadır. Bu tarz konuların devamı için Bursa Reklam Ajansı Markanorm’u ziyaret etmeyi unutmayın
